بـا توجه بـه نیازهای روزمـره و حل چالشهـای اقتصـادی در این میان، کشـورهای عضـو اتحادیه اقتصـادی اوراسـیا (UEAE )از اهمیت ویـژه‌ای بـرای مشـارکت در ایـن مسـیر بـه شـمار می‌روند؛ زیـرا زنجیـرۀ تأمیـن کالا و لجسـتیک هم اکنـون بـرای صادرکننـدگان و واردکننـدگان کشـورهای اوراسـیا، نیـاز بـه فرصت‌های لجسـتیکی دارنـد که روز بـه روز بـه طور چشـمگیری افزایـش می‌یابد. در ایـن ارتبـاط تحقیقـات انجام شـده نشـان می‌دهد ترافیـک کاال در مسـیر کریدور شـمال - جنوب شـامل محموله‌هـای کانتینری و غیرکانتینـری بیـن 51 تـا 52 میلیـون تن تخمین زده میشـود، ایـن رقم تا سـال 2030 میلادی در بخـش حمل‌ونقل کانتینـر 20 برابر افزایـش یافتـه که این مهم در صورت سـرمایه‌گذاری بیشـتر در زیرسـاخت‌های کریدور شـمال - جنوب را بیش از پیش آشـکار می‌کند. بـه طـور کلی کارشناسـان کریدور شـمال - جنـوب را به عنوان سـتون فقرات اوراسـیا لقـب می‌دهند؛ چرا که این مسـیر بـرای اقتصاد روسـیه، آسـیای مرکزی، قفقاز، خاورمیانه و آسـیای جنوبی بسـیار کلیدی و راهبردی اسـت. مطالعاتی که در سـطح بین‌المللی توسط کارشناسـان در زمینه ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی انجام شده، کریدور شمال - جنوب را بـه عنـــوان یکـی از پدیده‌های مهم اقتصـادی نام برده‌اند و ضـرورت سـرمایه‌گذاری و افزایش تعاملات دولت‌ها را یادآور شـده‌اند. بـرای مثـال بانـک جهانی در سـال 2011 میلادی اتصال اوراسـیا بـه کریدور شـمال - جنـوب را یکـی از منطقی‌ترین مسـیرها معرفی می‌کنـد کـه ظرفیت‌هـای ترانزیـت ملـی و بومی‌سـازی را ترویـج کرده کـه گسـترش تولیدات صنعتـی و صـاردات و همچنیـن اتصال ایالت‌هـا و مناطـق درون قـاره‌ای را تقویـت می‌کند. کارشناسـان مؤسسـه Vinokurov در سـال 2018 میلادی، ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل به‌ویژه کریدور شـمال - جنوب را برای کشورهای محصور در خشـکی حیاتی دانسته‌اند که این بررسـی‌ها منجر به صدور قطعنامه 74/15 سازمان ملل در 5 دسامبر 2019 میلادی شده است. سـازمان ملـل بر اسـاس ایـن قطعنامه توصیه می‌کند که کشـورهای در حال توسـعه محصـور در خشـکی (LLDCs ) به منظـور ترانزیت کالا رویکـردی بهتـر از ایجـاد کریدور بـرای تجـارت و حمل‌ونقل ترانزیت ندارنـد و توصیه می‌کند کـه در این راسـتا تصمیم‌گیری کنند. بـا ایـن توصیف کریدورهـای حمل‌ونقل بـرای اتحادیه اقتصادی اوراسـیا بسـیار مهم و حیاتی اسـت؛ چراکه چهار کشـور از پنج کشـور عضو اتحادیه اوراسـیا محصور در خشـکی هستند. در ایـن ارتبـاط بـر خلاف اروپـا و شـرق آسـیا مسـیرهای حمل‌ونقـل بین‌المللـی در شـرق اوراسـیا هنـوز بـه توسـعه‌یافتگی کامل نرسـیده‌اند و ایجـاد کریـدور شـمال- جنـوب می‌تواند به شـکوفایی اقتصـاد در حال رشـد هند، روسـیه، ایران و کشـورهای آسـیایی منتهـی شـود. در واقـع کریـدور شـمال - جنوب انتخابـی برای تجـارت کارآمد با روسـیه و آسـیای مرکزی اسـت و به تعبیـر دیگر یک شـبکه چندوجهـی از مسـیرهای دریایـی، ریلـی و جادهای اسـت. به ایـن معنا که ایـده ایجاد مسـیرهای حمل‌ونقـل بین هنـد، اروپا و قلمـرو روسـیه از پایـان قـرن 19 مورد بحث و بررسـی قـرار گرفت. بـر اسـاس مطالعات میگولین در سـال 1903 میلادی امپراطوری روسـیه علاقمند دسترسـی به هندوسـتان بود، این مسـیر با گسـترش شـبکه‌های راه آهـن به هند از طریق افغانسـتان و ایران میسـر می‌شـد و بدین ترتیب مبنای قانونـی ایجاد کریدور شـمال - جنوب پس از توافق بین‌المللی ایجاد شـد که توافقنامه ایجاد آن از سـوی سـه کشـور هند، ایران و روسـیه در 27 سـپتامبر 2000 میلادی امضا شـد. پـس از برگـزاری کنفرانـس حمل‌ونقـل کـه پـس از توافقنامـه 16 مـاه مـی سـال 2002 میلادی صـورت گرفت قزاقسـتان، بلاروس، سلطان‌نشـین عمان، تاجیکسـتان، آذربایجان، ارمنسـتان و سـوریه نیز عضو آن شـدند و بلغارستان به عنوان کشـور ناظر حضور داشت که بر این اسـاس این کریدور حمل بار کشـورهای شمال اروپا، آسـیای مرکزی و خلیج‌فارس را از طریق مسیرهای دریایی تسهیل می‌کند؛ به‌نحوی که کم کم تعامل کشـورهای اوراسـیا با هند و ایران و بهتر شـدن مناسـبات کشـورهای حاشیه‌سـاز خزر موجب توسـعه کریدور شمال - جنوب شد.
اهمیت کریدور شمال - جنوب به عنوان یک مسیر جایگزین
نقش‌آفرینی حمل‌ونقل ریلیحملونقـل ریلی بـه عنوان یـک روش ترجیحی حمل‌ونقـل در طـول کریـدور شـمال - جنـوب در نظـر گرفتـه شـده اسـت؛ اگرچـه بـه گفتـه کارشناسـان حمل‌ونقل ریلی در انتشـار گازهای گلخانـه‌ای نقـش دارد؛ اما میزان انتشـار گازهای گلخانـه‌ای از طریـق حمل‌ونقل ریلـی هفت برابر کمتـر از جـادهای و 30 برابـر کمتـر از هوایـی اسـت. بدیـن ترتیـب بـا اسـتفاده از سـوخت مناسـب کم‌کربـن در حمل‌ونقـل ریلـی، ایـن صنعـت میتوانـد در خدمـت کریـدور شـمال - جنـوب قـرار گیرد. در واقـع بایـد گفـت کریـدور شـمال – جنوب، سـتون فقـرات حمل‌ونقـل اوراسـیا اسـت کـه درحال‌حاضـر توسـط تحلیلگـران و کارشناسـان در دسـت بررسـی و تحقیق اسـت؛ زیرا در مسیر پتانسـیل‌های مختلفـی نهفتـه اسـت کـه در صـورت اصلاح زیرسـاخت‌ها، به زنجیـرۀ تأمین و لجسـتیک کالا کمـک زیـادی خواهـد کـرد. تحقیقـات ســـــازمان‌هایی ماننـد کمیسـیون اقتصـادی سـازمان ملـل متحـد بـرای اروپـا و کمیسـیون اقتصـادی و اجتماعـی سـازمان ملل متحد برای آسـیا و اقیانوسـیه که بین سـال‌های 2012 تـا 2020 میلادی صورت گرفتـه امکان اتصـال کریـدور شـمال - جنـوب را در مسـیرها و کریدورهـای بین‌المللـی بررسـی کـرده اسـت کـه میتوانـد ایـن کریـدور، حمل‌ونقـل آسـیا و اروپـا را بـه درسـتی بـه یکدیگـر پیونـد داده و پیکربنـدی کند. آنچه در این تحقیقات به درسـتی بیـــان شـده این اسـت کـه کریدورهای حمل‌ونقل و سـازمان راه آهـن (OSJD)کریدورهـای حمل‌ونقل برای کشـورهای در حال توسـعه محصور در خشـکی اوراسـیا (LLDCs )آمادگی بـرای ترانزیت کالا از مسـیر شـمال - جنوب را اعلام کرده‌اند. علاوه بـر آن اتصــــال منطقـه‌ای بـه منظـور دسـتیابی بـه اهـداف توسـعه پایـدار (SDGs) میتوانـد فرصت‌هـای اقتصـادی را بـه حداکثـر برساند.
وینوکـوروف1 و همــــکارانش در سـال 2021 میلادی بـه بررسـی ترافیـک حمل‌ونقـل بالقوه از طریـق کریـدور شـمال - جنـوب پرداختـه و بـه مفهـوم سـتون فقـرات حمل‌ونقل اوراسـیا با
اسـتفاده از مـدل جاذبه و پتانسـیل‌های تجاری گسـترده و یکپارچـه پـی برده‌انـد. جالب‌تریـن موضـوع مـورد بحـث، پتانسـیل‌های تجـاری گسـترده و یکپارچـه‌ای را نشــــــان می‌دهد. از جمله موارد قابل بحث در این مسیــر بهبود کیفیـت زیرسـاخت‌های حمل‌ونقـل، دیجیتالی شـدن و کربن‌زدایـی بـا تلاش سـازمان‌های جهانـی اسـت کـه بـه جـرأت می‌تـوان گفـت رد پـای کربـن در کریـدور شـمال - جنـوب به خوبی ارزیابی شـده و کارشناسـان و تحلیلگران بـر ایـن باورنـد که رد پـای کربن در این مسـیر قابـل مقایسـه بـا کریدورهای دیگر نیسـت. از مهمتریـن ایـن تحقیقـات می‌تـوان بـه Dry run2اشـاره کـرده که گزارش‌هـای فنـی جابه‌جــایی کانتینـر را در مسـیرهای مختلـف کریـدور شـمال - جنـوب مـورد مطالعـه قـرار داده و ایـن مسـیر را بـرای حمـل کالا بهتریـن جـــایگزین معـــرفی کـرده اسـت کـه ایـــن تحقیقـات توسـط فدراسـیون انجمن‌هـای کالا در هنـد (FFFAI)بیـن ســـال‌های 2014 تـا 2017 میلادی و نیز 2014 تـا 2019 میلادی تأیید شـده اسـت. امتیـازات و ثمــــرات ایـن مسـیر بـا دریافـت نظـرات واردکننـدگان و صادرکننـدگان بـرای اسـتمرار زنجیـرۀ تأمین کالا و لجسـتیک مورد بررسـی ذی‌نفعـان قـرار گرفتـه اسـت. در ایـن ارتبـاط بایـد یادآوری کـرد که اپراتـور تدارکات فنلانـد ( ترمینـــــال لجسـتیک) بـه صـورت آزمایشـی حمل‌ونقـل کانتینـری را در بخشـی از مسـیر کریـدور شـمال - جنـوب بـه انجـام رسـانده و گزارش‌هـای مثبـت آن را در اختیـار ذی‌نفعـان قـرار داده اسـت. بدیـن ترتیـب نقـش کریـدور شـمال - جنـوب را در اوراسـیا بـه صـورت یک بلـوک جداگانه و ژئواسـتراتژیک مورد بررسـی و تشخیص توسط زبده‌تریـن کارشناسـان اقتصـادی قـرار گرفته و آنـان تأکیـد دارنـد کـه در اقتصــــاد جهانـی آینـده، جهانیـان روز بـه روز بـر نقـش بی‌بدیل آن پـی خواهنـد بـرد که ایـن بررسـی‌ها همراه مطالعـات انجام شـده مزایای مثبـت و غیرقابل انـکار و خطـرات احتمالـی بسـیار نـادر را برای همـه ذی‌نفعـان به دنبـال دارد.
تحولات ژئوپلتیکی در حال ظهورنتایـج تحقیقـات فنـی و ژئواسـتراتژیک کـه مبنـای بسـیاری از تحقیقـات دیگـر نیـز قـرار گرفتـه، چشـم‌انداز جدیـدی را پیـش روی جهانیـان بـه منظـور اطلاع از مزایـای کریـدور شـمال - جنوب قـرار می‌دهد. تجزیـه و تحلیل تحقیقـات انجـام شـده بیانگـر آن اسـت کـه محبوبیت کریدور شـمال - جنوب در بخشـی از مناسـبات منطقـه‌ای و جهانی در آینده کارسـاز اسـت؛ اگرچـه تحقیقـات انجـام شـده تاکنـون زیـاد چشـمگیر نیسـت و هنـوز ادامـه دارد؛ اما مناسـبات جدید جهانی در پی بحران روسـیه و اوکرایـن جنبه‌هـای مثبـت بیشـتری از کریدور شـمال - جنـوب را مشـخص کـرد و جنبه‌های عمومـی کـردن تعامـل فعـال اوراسـیا بـا هند و ایـران در محـدوده این اتحادیه را آشـکارتر کرد و نیـاز بـه تحقیقـات جدیـد را پیرامـون مزایای ایـن کریـدور بیـش از پیـش ضروری سـاخت. پایـگاه دادهه‌ـای Comtrade سـازمان ملل و کمیسـیون اقتصادی اوراسـیا، آژانس آمـار اروپا (Eurostat ) و همچنیـن خدمـات گمرکـی ملی، شـرکت‌های راه‌آهن ارزیابی کارشنـــاسی یکپـــارچه‌ای را پیــرامــون پتــانسیل‌هـــای
حمل‌ونقـل کریدور شـمال - جنـوب در زمینه حمـل محموله‌هـای کانتینـری و غیرکانتینری انجـام داده‌انـد و در حـال انجام آن هسـتند. ایـن تحقیقـات بیانگـر آن اسـت که کریـدور از یـک روش اسـتاندارد در اقتصـاد حمل‌ونقـل پیـروی می‌کنـد و فضـای مناسـبی بـرای کالاهـای کلیـدی بـه شـمار مـی‌رود. اقلامـی کـه در ایـن مسـیر می‌تـوان حمل کرد شـامل مـواد غذایـی، فلـزات، مصالح سـاختمانی، کود شیمیـــایی، ماشـین‌آلات و تجهیـزات، چوب، محصـولات چوبـی و منسـوجات اسـت؛ ضمـن اینکـه مسـیر کریـدور شـمال - جنـوب بـرای اسـتفاده اکثـر کشـورهای آسـیایی و اروپایـی تـــدارک دیـده شـده اسـت. بـرای مثــال 6 کشـور عضـو اتحادیـه اروپـا شـامل فنلانـد، آلمـان، لهستـــان، لتـــونی، لیتوانی، اسـتونی از یـک طـرف و بلاروس، قزاقسـتان، روسـیه، آذربایجان، ترکمنسـتان، ایران، هند، پاکسـتان و عمـان از سـوی دیگر از پتانسـیل‌های موجود در ایـن مسـیر بـه درسـتی می‌توانند اسـتفاده کننـد. در واقـع هـــم‌افزایی در ایـن مسـیر به اسـتفاده کشـورهای مختلـف برمی‌گـردد.
بر اســـاس فــــرضیات مـــربوط بـه تجارت بین‌المللی و شــرایط فعلی بـرای حمل غلات، دانه‌هـای روغنــی و برخـی کالاهـای اساسـی دیگـر، مناسـب‌ترین مسـیر از نظر کارشناسـان کریـدور شـمال - جنـوب اسـت کـه بـه گفته آنهـا نمی‌تــوان در مسیـــرهای بین‌المللـی از کنـار ایـن موضـوع بـه راحتی گذشـت. کریدور شمــال - جنـوب در واقـــع به دلایل متعـــددی مـــانند تعـــرفه‌ها، امکان‌سنجی اقتصـادی، فنّـاوری و محموله‌هـای قابـل عبور پـس از ارزیابـی کارشناسـانه بهترین سـناریو و بهتریـن مسـیر برای عبـور محموله‌هایی اسـت کـه تـا سـال 2030 میلادی کـه زمـان اوج شـکوفایی اسـت به بهتریـن نحو، شـکل گرفته و توسـعه خواهـد یافت. بـه گفته کارشنــاسان گسـترش و توسـعه این کریـدور می‌توانـــد بـه کاهـش تحـــریم‌های صــورت گرفته از سـوی آمریکا بـرای ایران نیز مؤثر باشد. بـه هرحـال کریـــدور شـمال - جنـوب تأثیـر مثبتـی بر تجـارت ایـران و کشـورهای اروپایی دارد علاوه بـر ایـن عضویـت کامـل ایـران در سـازمان همکاریهـای شـانگهای که در سـال 2021 میلادی صـورت گـــرفت به کاهـــش انـزوای ایران در برخی کشـورها منجر میشـود و میتوانـد روابط تجاری بـا ایران را بهبود دهد که اسـتفاده از اسـتعدادهای موجود در کریدور شـمال - جنـوب کلیـد موفقیـت حضـور ایران در سـازمان‌های اقتصـادی از جملـه شـانگهای اسـت؛ هرچنـد بـــازیگران کلیـدی کریـــدور شـمال - جنـوب، ایـران، روسـیه، هنـد و چین هستند. کریـدور شـمال - جنـوب دارای چنـد مسـیر اصلـــی اسـت کـه دارای حـالات متفـــاوتی هسـتند. مسیـــرهایی کـه همگی از هنـــد و روسیـــه و فنلانـد و از بنـدر سـن پطرزبـورگ شـروع می‌شـوند و بـه بندرعبـاس اصلی‌تریـن بنـدر صادراتی ایران در خلیج‌فارس می‌رسـند. مسـیر بعـدی کـه در امتـداد سـواحل غربـی دریـای خـزر از طریـق روسـیه و جمهـوری آذربایجـان حـدود 5100 کیلومتـر بهترین راه ارتباطـی اسـت کـه بـه شـبکه‌های راه آهـن و جاده‌هـای قفقـاز جنوبـی دسترسـی دارد. مسـیر ترانـس خزر کـه از خطوط کشـتیرانی و کانتینـر فیـدر از دریـای خزر با حـدود 4900 کیلومتر اسـتفاده می‌شـــود و مسیـــر شرقی کـه در امتـداد سـواحل شـرقی دریـای خـزر، قـــزاقستان و ترکمنستـــان به‌طـور تقریبـی بـا حـدود 6100 کیلومتـر شـکل می‌گیرنـد،
زمینـه‌ای را فراهـم می‌کننـد کـه ایـن کریدور بتوانـد فرصت‌هایـی را بـرای پیونـد اقتصـادی بیـن کشـورها ایجـاد کـرده و بـا اتصـال بـه راهروهـــای حمل‌ونقـــل از شـرق بـه غـرب، امـکان توسـعه بیـش از پیش را داشـته باشـد. یکـی دیگر از سـتون فقـرات کریدور شـمال – جنـوب، امکان دسترسـی اوراسـیا به شـبکه‌ای از کریدورهـای حمل‌ونقـل غـرب و شـرق و دسترسـی بـه کشـورهای محصـور در خشـکی اسـت کـه به اقتصـاد آنهـا کمک می‌کنـد تا به بازارها دسترسـی داشـته باشـند. در ایـن میان برای کشـورهایی که در خشـکی رشـد ضعیف‌تری نسبت به کشـورهای ساحلی دارنـد، کریـدور شـمال - جنـوب میتوانـد بـه کمـک بشـتابد و فرصت‌های اقتصـادی مرتبط را بـه حداکثر برسـاند. در این زمینه اشـتباه اسـت گفته شـود کریدور شـمال - جنـوب بـه عنـوان مسـیر بین‌المللی اسـتفاده نمی‌شـــود؛ درحالی‌که تـــرافیک در بخش‌هایـی از ایـن مسـیر بـا حمـل محموله‌ها قابـل توجـه اسـت کـه بـه طـور خـاص حجـم ترافیک سـالانه در این مسـیرها بین سـال‌های 2020 و 2021 میلادی بـه نحوی بوده اسـت کـه حجم ترافیک محاسـبه شـده برای مسـیر روسـیه – آذربایجـان — به‌طـور تقریبـی 6 میلیـون تـن با احتسـاب حمـل 10000 TEU بـا راه آهـن؛ برای مسـیر روسـیه – آذربایجان بیـش از یـک میلیـون تـن بـار از طریـق حمل‌ونقـل جـادهای؛ بـرای مسـیر روسـیه – گرجسـتان (ترانزیـت از طریـق آذربایجـان ) - 6, 0 میلیـون تـن از طریـق راه آهـن؛ بـرای مسـیر روسـیه- ایـران ( 2.6 میلیـون تن غلات در سـال 2020 ،1.5 میلیـون تـن در سـال 2021 ) از طریـق ترانشـیپ در بنـادر خـزر؛ بـرای مسـیر قزاقسـتان- ایـران بیـش از یـک میلیـــون تـن غلات از طریق راه آهـن و برای مسـیر ترکمنسـتان – ایران 0.7 میلیـــون تن محموله‌هـــای مختلـف از طریـق حمل‌ونقـل جـادهای برآورد شـده اسـت. محـدوده بـالای تخمینـی ترافیـک حمل‌ونقل کانتینــری INSTC کریــدور شمــال جنوب، از جملـه در هـر سـه مسـیر اصلـــی حداقـل سـالانه 325هـزار تـا 662 هـزار TEU اسـت کـه روز بـه روز بـر شـدت آن افـزوده خواهـد شـد. حمـل حدود 6 تـا 12 میلیـون تن کالای غیرکانتینـری در سـال نیـز تـا سـال 2030 میلادی در این مسـیر پیش‌بینی شـده اسـت.
در سـال 2020 میلادی، تـردد بـار کانتینری در سـه مسـیر معـــادل 20900 TEU بـوده است. به طـور کلـی ساختـــار جغرافیایـی و کارآیی فعلی جریــــان تجـــارت خارجی در مسیــر کریـدور شـمال - جنـوب در میان کشـورهای مختلـف افــــزایش ترافیـک کالا را نشـــان می‌دهـد کـه پیش‌بینـی می‌شـــود تا ســـال 2030 میلادی بیـش از 70 درصد تـــرافیک حمل‌ونقـل کانتینـری از طریـق پتانسـیل‌ها و اسـتعدادهای موجـود در ایـن مسیـــر انجـام شـود که بـر این آمـار بایـد ترافیـک کانتینری راه آهـن را اضافـه کـرد؛ چراکه تا سـال 2030 میلادی بیـن 9 تـا 18 قطار کانتینـری در روز بـه صـورت تجمعـی وارد ایـن مسـیر خواهنـد شـد که کشـورهای روسیه/کشـورهای اتحادیه اروپــا- آسیـــای جنوبی، روسیه-آذربــایجان، روسـیه-ترکیه، آسیـــای مرکـــزی – آسیای جنوبی، چیـن – ایـران را در بـر خواهـد گرفت. ظرفیـت راه آهن‌هـای تک خطـی، تا 24 جفت در روز در قلمـرو جمهـوری اسلامی ایـران خواهـد بـود کـه هر سـه مسـیر اعلام شـده در بالا برای گسـترش و پتانسـل کریدور شـمال - جنـوب ضروری اسـت. در ایـن راسـتا بایـد گفـت حمل‌ونقـل ریلـی و جـادهای مرتبـط بـه طور فعـال از فنلانـد برای پیوسـتن بـه ایـن مسـیر در حـال گستـــرش اسـت که میـزان رشـد فیزیکی آن بیـن 24 تا 60 درصد اسـت. در جمهـوری آذربایجـان طـی سـال‌های اخیر بـه خصـوص از سـال 2014 میلادی بـه بعـد راه آهن Zhanaozen–Gyzylgaya–Ber–eket– Etreke توسـعه یافتـه کـه بیـش از 900 کیلومتـر از ترافیـک حمـل کالا می‌کاهد. مسـیر بیـن قزاقسـتان، ترکمنسـتان و ایـران، بـا پتانسـیل جـذب محصـولات روسـی جهـت ارسـال بـه ترکمنسـتان، افغانسـتان و ایران در حال توسـعه بوده و مسـیرهای زمینی اوراسـیا به‌منظـور گستــرش حمل‌ونقـل کانتینـری مـورد توجـه اسـت کـه بـه طـور کلـی حمـل سـالانه 245000 تـا501000 TEU تـا سـال 2030 میلادی و بیـن 4 تـا 9 میلیـون تـن کالا بـا قطارهـای کانتینـری 75 درصـد از کانتینـــرهای منطقـه را می‌تـــواند جابه‌جـا کند. در این راسـتا اتصـــال کریدور شمال - جنوب و کریـدور باکـو – تفلیـس و kars در ترکیـه بـر تجـارت منطقـه تأثیـــر مثبتـی دارد کـه درحال‌حاضـر ارسـال کالا از طریـق اوکرایـن لغـو شـده شـرکت‌های حمـل‌ونقــل جـادهای بین‌المللـی به منظور ترانزیت کالا با مشـکلات قابـل توجهـی مواجهند که توسـعه این کریدور میتوانـد بـه عنـوان یک مسیـــر جـــایگزین مناسب برای حمل کالا به کار رود.
حمایت اقتصادی از اوراسیاپتانسیــل حمل‌ونقـل کانتینـری در کریـــدور شـمال - جنوب برای اعضـــای اتحادیه اوراسیا تحـــولات بی‌شمـــاری را در بـر دارد و روابـط تجـاری بـا کشـورهای جنـوب کریـدور را بهبود می‌بخشـد و بــه طـــور کلـی سیاســـتی کـه بـرای گسـترش روابـط تجـاری در ایـن مسـیر پیگیـری میشـود، از هـر نظـر به‌ویـژه از نظـر اقتصـادی بسـیار سـودمندتر اسـت؛ زیـرا تحقق کامـل پتانسـیل‌های تجــــاری منطقـه‌ای نفع شــرکت‌کننـــدگان در ایـن مسـیر را تضمیـن می‌کنـــد. کشـــورهــای حـــوزه کــریـدور شـمال - جنوب بـا اتصال به مسـیرهای قاره‌ای منتهـی به مناطق اوراسـیا در آینـده بطورکامل حمایـت اقتصادی می‌شـوند. حمل‌ونقـل تــــرانزیت کالا بین اتحادیـه اروپا، هنـد، پاکسـتان و سـایر کشـــورهای جنوبی از این مسـیر بهبـود یافتـــه و اتصـال حمل‌ونقل بین قاره‌ای را فراهم می‌کند. بـا رشـد بـــازارهـــای خدمــــات حمل‌ونقل بدون‌شـک تأثیر مفیـــدی بر اقتصاد کشورهای موجـود در ایـن مسـیر به‌ویـژه کشـورهای عضو اتحادیـه اروپا، هند و پاکسـتان قـرار می‌دهند؛ زیـرا خدمات کانتینری از 54 هزار تا 101 هزار TEU در سـال یـا هشـت درصـد کل ترافیـک ایـن منطقـه را در مراحل اولیـه تأمین می‌کند. همچنیـن بیـش از 35 درصـد ترافیک معکوس جنـوب بـه شـمال را در حمل‌ونقـل کانتینـری بـر عهـده می‌گیـرد کـه تمـام این‌هـا تـا سـال 2030 میلادی به تنهــــایی محقق میشـود و بـا دسترسـی مسـتقیم فنلانـد و اسـتونی به کریـدور شـمال - جنـوب بخـش شمـــال و عـرض جغرافیایی بین‌المللی ترانس سیبـــری از مسـیر کریـدور شـماره 1 OSJD دسترسـی آسـان بـه اروپـا را فراهـم می‌کنـد. در ادامـه بلاروس، لیتوانـی، لهسـتان و آلمـان قـرار دارنـد علاوه بـر آن اتصال کریدور شـمال - جنـوب بـه تراسـیکای عرضـی TRACECA هدایـت مجـدد ترافیـک موجـود را تشـویق می‌کنـد و بـه طـور کلی ایجـاد ترافیـک جدید از طریـق گسـترش تجـارت بـا جنـوب ارتباط کریــــدورهای حمل‌ونقـــل را بیـش از پیش فراهم می‌کند.
تقویت حمل‌ونقل کالا بین چین و ایران
حمل‌ونقـل کالا بیـن چیـن و ایـران با اسـتفاده از زیرسـاخت‌های موجـود در کریـدور شـمال - جنـوب میتوانـد بین 19000 تـا 42000 TEU فقـط در یـک مسـیر تـرددی باشـد کـه بیشـتر محموله‌ها از سـوی چین به ایران حمل می‌شود؛ بنابرایـن پیونـد بیـن کریـدور شـمال - جنـوب، شـرق و غـرب و اوراسـیا همچنیـن کریدورهای حمل‌ونقـل عرضـی ممکـن اسـت ایـن رقـم را بیـن 127000 تـا 246000 TEU برسـاند. در واقـع می‌تـوان گفـت میـزان تنـاژ جابه‌جـا شـده در ایـن مسـیر بیـن 2.3 تـا 4.4 میلیـونTEU یـا 40 درصـــد کل تـــرافیک بالقـــوه حمل‌ونقل کانتینری است. در معــــادلات انجـام شـده در ایـــن راستـــا دسـته‌بندی مهـم خاصـی مـورد ارزیابـی قـرار نگرفتـه؛ امـا بایـد یـادآور شـد ترافیـک بالقـوه حمل‌ونقل کانتینری در کریدور شمال - جنوب شـامل دسـته‌بندی‌های مختلفـی ماننـد گازLNG، نفـت و فرآورده‌هـای نفتی، زغال سـنگ و کُک اسـت. درحال‌حاضـر محدودیت‌هـای زیرسـاختی بـه منظـور اسـتفاده از کریـدور شـمال - جنـوب وجود دارد. در کشـورهای حاشـیه خـزر الزامات ایمنـی بـرای ارسـال کالا بـه چشـم می‌خـورد. در ایـن راسـتا واگن‌هـای بـاری کـه بـرای حمل‌ونقـل گاز و نفـت و فرآورده‌هـای نفتـی و زغـال سـنگ و کُک اسـتفاده میشـود نیـز از اسـتانداردهـای لازم برخوردارنـد؛ امـا حمل آنهـا بـه طـور قابل توجهـی هزینه‌هـای تحویل را افزایـش می‌دهـد.
دریچه‌ای جدید برای حمل غلهغلات به طـــور سنتـــی محصـــول اصلـــی حمل‌ونقـل در امتـداد کریـدور شـمال - جنوب بـه شـمار مـی‌رود. از طریـق مسـیر ریلی شـرق و از طریـق بنـادر خـزر در سـال 2020 میلادی فقـط بین ایـران و روسـیه 2.6 میلیـون تن غله جابه‌جـا شـده اسـت کـه ایـن رقـم در سـال 2021 میلادی دو برابـر شـده اسـت. همچنیـن قزاقسـتان بیـش از یـک میلیـون تن غله در سـال بـه ایـران صادرکرده که ایـن ارقام بـه منظـور گسـترش کریـدور شـمال - جنوب تأثیـر مفیدی بر ترافیک غلات خواهد گذاشـت. برای مثال ممکن اسـت دریچه‌هـا و فرصت‌های جدیـدی از طریـق کریـدور شـمال - جنـوب برای صادرات غلات باز شود. قزاقسـتان و روسـیه صادرکنندگان اصلی غلات هسـتند. از سـوی دیگر آذربایجان، ترکمنستان، ترکیـه، ایـران، هنـد و پاکسـتان رویۀ مناسـبی بـرای صـادرات غلات از سـال‌ها قبـل برعهـده دارند. البته از روسـیه و قزاقسـتان به کشورهای حاشـیه دریـای خزر غلات صادر میشـود. پیش‌بینـی میشـود کـه ترافیـک غلات در مسـیر کریـدور شـمال - جنوب تا سـال 2030 میلادی بیـن 8.7 تـا 12.8 میلیـون تن برسـد که شـامل گنـدم، جـو و ذرت خواهد بـود. همه ایـن عوامل توسـعه امتـداد این کریـدور را بیش از پیـش ضـروری می‌سـازد؛ ضمن اینکـه برای حمـل محمـولات غلـه توسـعه زیرسـاخت‌های راه آهـن و ترمینال‌هـای جـادهای بـا هـدف ایجاد شـرایط تعرفـــه‌ای مطلوب تعیین‌کننده خواهـد بـود. بـــدین ترتیـب کانتینـــرها در دسته‌بنـــدی مـواد غذایی در مسیـــر کریدور شـمال - جنـوب با بنادر دریـــای سـیاه رقابت خواهنـد کـرد ضمـن اینکه دسـته‌بندی تجاری ماننـد محصولات کانتینـــری شـــامل فلزات)فلـزات آهنـی و غیرآهنی،محصـولات فلـزی(، چـوب (محصوالت چوبی و کاغذ)، ماشـین‌آلات و تجهیـزات، کودهـای معدنـی، منسـوجات، محصــولات نســاجی، کفـــش و محصــولات غیرکانتینـــری شـامل غلات و روغـــن فله از امتداد کریدور شمال - جنوب عبور می‌کند. بـه طـور خلاصـه تـا سـال 2030 میلادی کل ترافیـک بالقـوه کریـدور شـمال - جنـوب کـه شـامل محموله‌هـای کانتینـری و غیرکانتینری خواهـد شـد، بیـــن 14.6 تـــا 24.7 میلیـون تـن خواهـد بـود کـه البتـه ایجـاد محورهـای مختلـف و مسـیرهای پیش‌بینـی شـده جدیـد در کشـــورهایی ماننـد روسیـــه، آذربایجـان، قزاقسـتان، ایـران و چیـن در مسیــــر کریدور شـمال - جنـوب منافـع بیشـتری را نصیـب کشـورهای ذی‌نفـع خواهـد کـرد.
کریدور شمال - جنوب و مشکلات موجودمشـکلاتی کـه می‌تواند در مسـیر رشـد کریدور شـمال - جنـوب موانعـی را ایجـاد کنـد، بـه سیـــاست‌های‌حمل‌ونقـل کشــــورهای عضو، تحریــــم‌های بین‌الملـل، بحران اقتصــــادی، قوانیـن و استـــانداردهای بین‌المللی حمل‌ونقل ناهماهنـگ بسـتگی دارد. رویه‌هـا و تشـریفات گـذر از مرزهـا حلقه‌هـای گمشـده و تنگناهایـی هسـتند که بایـد در روند احـداث و راه‌انـدازی ایـن مسـیر مدنظـر قـرار گیرنـد و بـه گونه‌ای مسـیر را برای عبـور کالاها همـوار کننـد. از سـوی دیگـر هزینه‌هـای بیمـه نیـز نبایـد باعـث شـود تـا مشـتریان نسـبت به عبـور کالا از ایـن مسـیر علاقـه نشـان ندهنـد. بـه هرحـال مزیـت رقابتـی مـورد نیـاز بـرای گسـترش حمل‌ونقـل کانتینری بین هند و سـایر کشـورهای جنـوب آسـیا، خلیج‌فـارس و اروپـا فراهـم اسـت و سیاسـت‌های حمل‌ونقلی توسـط کشـورهای عضو توافقنامه کریدور شمال - جنوب پیگیـری میشـود؛ امـا بایـد بـه ایـن موضـوع اشـاره کـرد کـه ایـن سیاسـت‌ها بـه انـدازه کافی هماهنـگ نیسـت و نیـاز بـه تشـکیل جلسـات شــورای هماهنگـــی بیشتر احسـاس می‌شود.
نکتـه حائـز اهمیـت آن اسـت کـه متأسـفانه ایـن جلسـات بیـن سـال‌های 2007 تـا 2017 میلادی برگـزار نشـد و آخریـن جلسـه‌ای کـه در ایـن زمینـه بـا حضـور اعضـای شـورا برگزار شـد بـه مـارس 2019 میلادی برمی‌گـردد که شامل جلسات تیم‌های کارشناسی بود. بـه هرحـال بــــرگزاری جلســـات مرتبـط با شــــورای هماهنگـی بـــرای بحـث در مـورد مسـایل مربـوط به عملیـات جابه‌جـــایی کالا، گمـرک و بنـادر نیـز بدون‌شـک به گسـترش کریـدور کمـک کـرده و نبایـد محدودیت‌هایی را برای مشتریان کالا ایجاد کند. شاید اشـــاره به این موضوع جالـــب باشد که رفع محدودیت‌هـــای تحمیـــل شـده توسـط گمرک فدرال روسـیه بـــرای اسـتفاده از کارنه تیر همـراه بــا تحریم‌های بین‌المللـی منجر به حمـل بار از مسیـــر شـد کـه این کار نبـــاید مقطعی باشد بلکه دائمی تلقی شود. در ایـن میـان، بـه منظور حمـل کاالا از کریدور شـمال - جنـوب می‌تـوان بـه منظـور حمـل کالا مسـیرهای دریایـی و تراسـیکا را بـه عنوان جایگزیـن بـرای محموله‌هـای فاسـد شـدنی اسـتفاده کـرد؛ ضمـن اینکـه کمـک بخش‌های مختلف حمل‌ونقـل جادهای در توسـعه کریدور نقش دارنـد و در این ارتباط حمل‌ونقل جادهای در توسـعه کریـدور نقش دارنـد و در این ارتباط حمل‌ونقـل جـادهای ترکیـه، ایران، گرجسـتان و آذربایجـان بـه عنـوان مکانیزمهـای کلیـدی بـرای دسترسـی بـه آن بـه شمــــار می‌روند. نکتـه‌ای کـه بایـد در زمینـه مشـکلات موجود بـدان پرداخـت آن اسـت که اکثر کشـــورهای اوراسیـــا درحـــال‌حـــاضر هیچ تـــوافقنامه دوجانبـــه‌ای ندارنـد. هنـد و پاکسـتان کـه از حمل‌ونقـل مسـتقیم کالادر جـاده جلوگیـری می‌کنـد، میتوانـد ایجـاد تـورم و محدودیـت کند. فقــــدان تعرفه راه‌آهن مــــانع جــذب جریـان محمولـــه‌های جدیـــد میشـود کـه ایـن موضوعـــات یعنـی فقـدان تعرفه‌هـا، مذاکـرات بیـن کشـورهای ذی‌نفـع و تشـکیل جلسـات هماهنگـی بـرای رفـع مشـکلات در کریـدور شـمال - جنوب را الزامـــی می‌سـازد به‌هرحـــال بـرای ایـن کریـدور در مسـیرهای غربـی و شـرقی، فرصت‌هـای محـدودی وجـود دارد کـه بایـد از آن اسـتفاده کـرد.
ارتقای سیستم ریلی برای توسعه خدمات ریلی بین کشورهای حاشیه خزراسـتاندارد کـردن ریل‌هـا از ضروریات به شـمار مـی‌رود؛ چراکـه در صـورت عـدم اسـتاندارد ریل‌هـا خطرسـاز اسـت و ممکـن اسـت هـر کشـوری بـه تناسـب اسـتانداردهای خـود اقدام بـه ریلگـذاری در مسـیر کنـد که ممکن اسـت کـه ایـن کار عملیـات حمل‌ونقـل را بـا وقفـه مواجـه نماید. پیشـنهاد کارشناسـی در ایـن ارتبـاط سیسـتم ریلـی 1520 میلـی متـری جمهـوری اسلامی بـرای کشـورهای دیگـر همجـوار بـا کریـدور شـمال - جنـوب اسـت کـه متأسـفانه هنـوز اجرایـی نشـده اما بـه هرحـــال سیسـتم ریلی از 1435 میلـی متـری بایـد بـه 1520 میلـی متـری تغییـر کنـد تـا وقفـه‌ای در حمل‌ونقـل ریلـی پیـش نیایـد کـه البته ایـن نکتـه یکی از موضوعـات بـارز و قابل توجـه بـرای کشـورهای ذی‌نفـع بـه شـمار مـی‌رود. از مشـکلات دیگـری کـه ممکـن اسـت کـه کریـدور شـمال - جنـوب در مسـیر دریـا با آن مواجـه شـود، نیـاز بـه لایروبـی بنـادر "علیا"، "آسـتاراخان" و "کانـال ولگا-کاسـپین" اسـت کـه رسـوبات در آن جمـع میشـود. همچنیـن کمبـــود نــــاوگان مدرن شــــامل فله‌برها، کشـتی‌های کانتینــــری و کشتی‌های رو - رو نیز مشـهود اسـت. مشـکل بعدی کـه می‌تواند بـرای کریـدور شـمال - جنـوب محـــدودیت ایجـاد کنـد، فقـدان یـک شـرکت مدیریـت کریـدور حمل‌ونقـل شـمال - جنوب اسـت که حتماً بایـد مـــورد توجه مسـئولان تـراز اول مملکتی کشورهای حاشیه این مسیر باشد.
چهارراه حمل‌ونقل و لجستیک اوراسیاتوسـعه این مسیر، منطقه اوراسـیا و کشورهای آسـیای مرکـزی را به یک عنصـر حیاتی و یکی از ذی‌نفعـان اصلـی حلقه اقتصـادی این کریدور تبدیـل می‌کند. در واقـع سـتون فقـرات حمل‌ونقـل اوراسـیا پایـداری و موفقیـت فرآیندهـای پایـدار کریدور شـمال - جنـوب بـه توسـعه پایـدار آن مربـوط میشـود کـه تلاش‌هـای هماهنـگ کشـورهای اوراسیــــا بـا هدف تــــوسعه حمـــل‌ونقل و زیرسـاخت‌های لجسـتیکی ارتبـاط حمل‌ونقل منطقـه بـا اعضـای ایـن اتحادیـه را تقویـت خواهـد کرد. بازارهـای هنـد، ایران، پاکسـتان، ترکیه و چین مهمتریـن کشـورهایی هسـتند کـه از محـل احـداث ایـن کریدور منتفع شـده و ارتباط بین منطقـه‌ای را بـا اوراسـیا تقویـت خواهند کرد. بدین ترتیـب فرصت‌های اقتصـادی جدیدی از طریق این کریدور برای بسـیاری از کشـورهای اوراسـیا ایجـاد میشـود کـه بـه تعبیـر دیگـر مـــزایای تقویت ستـــون فقرات حمــل‌ونقل توسـط ایـن کریـدور بـه چیـن، هنـد و اروپـا می‌رسـد و میتوانـد هماننـد محرکـی بـرای اجـرای ایـده اوراسـیای بـزرگ و کارآمـد عمل کند.
عدم هماهنگی در تعیین نرخهای مصوبقوانین گمرکی ناهماهنگ، فقدان سیاسـت‌های بازاریابـی و عـدم امـکان حمل محموله کشـتی بـه کشـتی از جملـه مسـائلی اسـت کـه بایـد توسـط مدیریـت کریدور شـمال - جنـوب مورد بحـث و بررسـی قـرار گیرد. همچنین پیوسـتن ایـن کریدور بـه کریدورهای حمل‌ونقـل شـرق و غـرب و اوراسـیا از جملـه مسـائل بـه هـم پیوسـته‌ای اسـت کـه باعـث هم‌افزایـی در مسـیرهای تجـاری میشـود. بـه طـور کلی کریـدور شـمال- جنوب کشـورهای اوراسـیای محصور در خشـکی را به شـبکه‌های حمل‌ونقل دریـــا - خشـکی متصل خواهـــد کـرد و ایـن کشـورها فرصت‌هـای لجسـتیکی جدیـدی پیـدا می‌کنند تـا به اهـداف تجاری و اقتصـادی خود برسـند.
نتیجه‌گیری:بررسـی‌های کارشناسـانه در ایـن زمینـه نشـان می‌دهـد تعامـل فعـال بیـن کشـورهای عضـو اتحادیـه اوراسـیا از یـک سـو، هنـد، ایـــران و سـایر کشـورهای آسـیای جنوبـی و خلیج‌فارس از سـوی دیگر در گرو تقویت این مسـیر اسـت. از سـوی دیگـر فرصت‌هـــای قابل‌توجهـی بـا هم‌افزایـی بیشـتر حمل‌ونقلی در همـه بخش‌ها پدید مـی‌آورد. از سـوی دیگـر کشورهـــایی کـه م‌یتواننـد از کریـدور شـمال - جنـوب بهرهمــند شـوند، شناســـایی شـدند و پیشـنهادات لازم بـرای کاهش هزینه‌هــای حمل‌ونقل و مقـایسه آن با سـایر مسـیرها مورد بحث و بررسـی قرار گرفت. همچنیـن ایـن مسـیر بـا مسـیر سـنتی کانـال سـوئز نیز مقایسـه شـد و بار معنایـی مثبت آن نسـبت بـه کانـال سـوئز کـه میتوانـد در آینده محقـق شـود، به بحث و بررسـی گذاشـته شـد. بـر ایـن اسـاس مشـخص شـد کریـدور شـمال - جنـوب از یـک کریـدور حمل‌ونقلـی بـه یـک کریـدور اقتصـادی در آینده تبدیل میشـود؛ به شـرطی کـه زیرسـاخت حمل‌ونقلـی در مقیاس بـزرگ با اجـرای پروژه‌های یکپارچـه و تقویت کامـل زیرسـاخت‌ها بـه عنـوان سـتون فقـرات حمل‌ونقـل اوراسـیا نیـز کارآمدتـر شـده و بـا کاهـش زمـان ارسـال کالا از مبـدأ بـه مقصـد هزینه‌هـا نیـز پاییـن خواهـد آمـد. علاوه بـــر ایـــنها احـداث بنــــادر خشـک و پارک‌های صنعتی و اقتصـــادی خـاص مناطق در امتداد مسـیرهای ترانزیتـــی که در حاشـیه مسـیر پیش‌بینـی شـده، همـکاری در تولیــد، ارسال کالا و خدمـــات و ایجـــاد زنجیره‌های جدید تولید و لجسـتیکی را تسـریع می‌بخشد. در پایـان ذکـر ایـن نکتـه ضـروری اسـت کـه کریدور شـمال - جنـوب بین کشـورهای عضو اتحادیـه اقتصادی اوراسـیا و کشـورهای بزرگ در حال توسـعه، کشـورهای حـوزه خلیج‌فارس و اقیانـوس هنـد از جملـــه ایـران، هنـد و پاکسـتان بـه بهبـود چشـــم‌انداز مثبت رشـد اقتصـادی پایـدار و قوی‌تـر در شـرایط پایـدار کمـک می‌کنـد.
پینوشت:وینکـوروف: اوگنـی وینکـوروف اقتصـاددان ارشـد روسـی که صاحب یک مؤسسـه تحقیقاتی اسـت کـه بـه اتفـــاق کارشناسـان در زمینـه تحقیقـات فعالیت می‌کننـد. این اقتصـاددان در سـال 2022 در یازدهمیـن کنفرانـس خاورمیانـه باشـگاه گفت‌وگـو اعلام کرد روسـیه، ایـران و به طور کلـی خاورمیانـه باید از فرصت‌هـای کریدور شـمال -جنـوب اسـتفاده کنند زیـرا بـه آن نیاز دارند.
2--یک مؤسسـه تحقیقاتی و مشـاوره بین‌المللی اسـت که بـه درخواسـت هندوسـتان تحقیقاتی دربـاره نقش هنـد در کریدور شـمال - جنوب در سـال 2014 انجام داده اسـت.
منبع:Russion Journal of
Economics Published by : VOPROSY EKONOMIKI P.N WWW. Rujec. org