کریدور شمال- جنوب و نقش کشتیرانی در آن

پتانسیل‌های توسعه مسیرهای ریلی و جاده‌ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج فارس، دریای عمان و سواحل دریای خزر، در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان قرار گرفته است. از این رو ایران به عنوان بخش مهمی از مسیر کریدور بین‌المللی شمال- جنوب (INSTC) محسوب می‌شود. این کریدور اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به روسیه و شمال اروپا متصل می‌کند. بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور با دسترسی مستقیم به اقیانوس هند و از سوی دیگر به بندرعباس، نقطه استراتژیک این مسیر است. مزیت ایران به غیر از موقعیت ممتاز ترانزیتی، داشتن روابط مناسب با کشورهای تأثیرگذار (به خصوص هند و روسیه) بر این کریدور‌ و نیز ثبات و امنیت داخلی کشور است.
هند یکی از شرکای تجاری ایران محسوب می‌شود و با داشتن شرایط اقتصادی مناسب، به شدت علاقه‌مند به استفاده از کریدور شمال- جنوب برای عرضه ارزان‌تر کالا و محصولات خود به روسیه و در بازار‌های اروپاست. سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در بندر چابهار تاحدودی می‌تواند به حل این مشکل کمک نماید و کشور هند را مستقیماً از طریق ایران به کشورهای هدف متصل سازد. هند آماده دریافت نفت، زغال سنگ، کک و بسیاری از کالاهای دیگر از روسیه بوده و در انتظار تحویل لوازم الکتریکی، ماشین آلات، تجهیزات صنعتی، محصولات شیمیایی، منسوجات، محصولات غذایی و دارو به روسیه است.
موافقت‌نامه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب در شهریور ۱۳۷۹ در سن‌پترزبورگ به امضای وزرای حمل‌و‌نقل ۳ کشور ایران، هند و روسیه رسید و در سال 2002 با تصویب این سه کشور، اجرایی شد. این کریدور یک شبکه حمل و نقل چند وجهی است که در برگیرنده مسیرهای حمل دریایی، جاده‌ای، و ریلی می‌باشد و در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه‌تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان‌تر است. این کریدور به منظور تسهیل جابه‌جایی و جایگزینی جریان محمولات از مسیرهای کانال سوئز و تنگه جبل الطارق به مسیرهای چندوجهی اوراسیا ایجاد شده است و این ظرفیت وجود دارد که سه تا پنج درصد کالاهای عبوری از کانال سوئز، از طریق کریدور شمال-‌ جنوب ترانزیت شود. در ذکر مزایای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب، فراتر از رشد تجارت و ترانزیت دوجانبه، باید به تقویت پتانسیل صادرات از تمامی کشورها از جمله ایران از طریق این کریدور اشاره کرد. توسعه کریدور شمال- جنوب می تواند حمل و نقل جهانی را دگرگون کند و براساس پیش‌بینی روسیه، انتظار می‌رود ظرفیت حمل این کریدور تا سال 2030 به 32 میلیون تن افزایش یابد.
در پی حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های گسترده کشورهای اروپایی و آمریکا علیه کشور روسیه‌، کریدور شمال- جنوب اهمیت بیشتری نسبت به گذشته پیدا کرده و در حال حاضر روسیه بیش از هر زمان دیگری برای مبادله کالا و تجارت با هندوستان و کشورهای جنوب و شرق آسیا به مسیر کریدور شمال – جنوب نیاز پیدا کرده است. بنابراین روسیه نیز می‌بایست به منظور ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تسهیل فرایندها در این کریدور، اقداماتی از جمله تجهیز بنادر دریای خزر و لایروبی ولگا را انجام دهد.
در سال 1401 کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با ایجاد یک ساختار جدید برای مدیریت کریدور‌، عزم خود را جزم کرد تا موضوع حمل و نقل درب به درب (Door to Door) را که از آمال دیرینه حمل و نقل کشور و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شد به منصه ظهور برساند و توانست با ایجاد یکپارچگی لازم در شرکت‌های زیرمجموعه خود از جمله حمل و نقل کانتینری، حمل و نقل ترکیبی، کشتیرانی دریای خزر، خدمات نمایندگی کشتیرانی هوپاد دریا و دفاتر منطقه‌ای خود و بندر سالیانکا در آستاراخان، حمل مستقیم محمولات از روسیه به هند و بالعکس و حتی حمل سراسری از چین به روسیه را با موفقیت به انجام رساند و با صدور بارنامه سراسری و ایجاد زیر ساخت‌های لازم از جمله تجهیز حدود 1200 دستگاه واگن و 138 فروند انواع شناور با 5 میلیون تن ظرفیت و 291000 TEU کانتینر در دریای خلیج همیشه فارس و خزر، این مهم را در سال 1401 عملیاتی نماید. مجموع بار حمل شده در کریدور شمال – جنوب در آغاز فعالیت 1500 TEU کانتینر بوده و در آمدی قابل‌توجهی نیز کسب گردیده است و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در نظر دارد با حمل 150.000 TEU در برنامه سال 1402 این فعالیت را گسترش دهد.
از آنجایی که ایران می‌تواند به یکی از مهم‌ترین مسیرهای حمل و نقل بین المللی نه تنها در منطقه، بلکه در جهان تبدیل شود، دولت محترم نیز می‌تواند نگاه ویژه‌ای به موضوع کریدور داشته و ضمن تکمیل راه آهن زاهدان به چابهار و رشت به انزلی، فرایندهای مربوطه را که از طریق ارگان‌های دولتی از جمله گمرک و سازمان بنادر و دریانوردی انجام می‌شود، تسهیل نماید تا موجب رونق تجارت در این مسیر گردد. البته موضوعات حاکمیتی از جمله رایزنی با طرف‌های روسی و هندی از سوی وزات امور خارجه می‌تواند کمک شایان توجهی به این امر نماید.
کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به طور مستمر در حال بهبود زیرساخت‌های لازم است تا مشتریان بتوانند به راحتی با اتصال به سیستم مدیریت کریدور، سفارش خود را ثبت کنند و بدون هیچ دغدغه و چالشی، محموله خود را از هر نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر در کریدور حمل نمایند.