آمد و شد هیئتهای تجاری گواه آن است که روسیه تمایل دارد تجارت کالاهای خود از مسیر دریای خزر و کریدور شمال- جنوب ایران را افزایش دهد. بازرگانان، نمایشگاه ترانس راشا را -که در مسکو برگزار شد- عاملی برای معرفی توانمندی کشورهای مختلف از جمله ایران میدانند اما بر این باورند که برای توسعه روابط تجاری باید زیرساختهای حملونقلی ارزان فراهم شود و هدر رفت زمان در گمرک ایران به حداقل ممکن برسد. البته کاوه زرگران رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران از ارائه تسهیلات کشور روسیه به بازرگانان این کشور برای راهاندازی خطوط جدید در دریای خزر هم خبر میدهد. او بر این باور است که با توجه به ظرفیت قابل ملاحظه روسیه در تولید غلات، میزان حمل بار از دریای خزر حتی تا سه برابر میزان فعلی نیز امکان افزایش دارد، بنابراین باید خطوط منظم کانتینری و رو-رو بین دو کشور برای حمل محمولهها راهاندازی گردد تا ایران به کریدوری برای صادرات کالاهای روسیه تبدیل شود.
جنگ روسیه و اوکراین بر روی اهداف و مسیرهای صادراتی روسیه هم اثرگذار بود. بعد از آنکه فضای بین این دو کشور تیره و تار شد، مقامات روس اعلام کردندکه قصد دارند میزان صادرات خود از مسیر کریدور شمال-جنوب واقع در ایران را افزایش دهند. هیئتهای تجاری روسی که به ایران اعزام شدند، دنبال آن بودند که با استفاده از خطوط حملونقلی ایران، کالاهای خود را از مسیری امنتر و جدید به دیگر نقاط دنیا صادر کنند. آمارهای گمرک نشان میدهد که این هدف تا حدودی محقق شده است؛ بهنحوی که به گفته رحمتاله خرمالی، مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت، در سال ۱۴۰۱ صادرات بین دو کشور با 30 درصد رشد مواجه شده و روسیه یکی از پنج کشوری بوده که ایران با آن تبادل تجاری داشته است.
به گفته مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت، در سال گذشته صادرات ایران به فدراسیون روسیه ۷۴۵ میلیون دلار بوده است و در یک ماهه ابتدای امسال نیز میزان صادرات به فدراسیون روسیه به 60 میلیون دلار رسیده است. این کشور یکی از پنج کشور مبدأ واردات کالای ایران در سال جدید بوده است و واردات ایران از فدراسیون روسیه ۲۶۹میلیون دلار در بهار امسال به ثبت رسیده است.
به گفته معاون سرویس گمرک فدرال روسیه، ایران رتبه دوم تجارت با این کشور را در میان پنج کشور حاشیه خزر به خود اختصاص داده است. این دولت بودجه اختصاصی برای لایروبی دهانه ولگا در نظر گرفته و قصد دارد با برنامهریزی انجام شده، حجم تجارت ایران و روسیه را تا سال ۲۰۲۵ میلادی، به هفت میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار برساند.
افزایش داد و ستد با روسیه بعد از جنگکاوه زرگران، رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران و عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران که با روسیه نیز تجارت دارد در گفتوگو با پیام دریا در این رابطه میگوید: داد و ستد کشتیهای کوچک روسیه که در تأمین کالای اساسی فعالیت داشتند و عمده تجارتشان از مسیر دریای سیاه انجام میشد، بعد از جنگ روسیه و اوکراین کمتر شده است.
او ادامه میدهد: بخش قابل توجهی از این کشتیها به سمت خزر آمدهاند و تحریمها سبب شده است که داد و ستد بین روسیه و کشورهای شمال آفریقا که مستقیم از روسیه خرید میکردند، دچار یک تنش کوچک شود و نقل و انتقال بانکی بین آنها رخ ندهد. در کنار آن، روسیه شرایط مشابهی را میتوانست با ایران داشته باشد، این مسئله باعث شد که حجم داد و ستد در دریای خزر در مورد کالای اساسی بیشتر شود به نحویکه تجارت دو کشور عموماً در مورد گندم، ذرت، جو و روغن آفتابگردان به صورت تصاعدی افزایش داشته است.
رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران درباره تبدیل شدن ایران به کریدور حملونقل کالاهای روسی میگوید: در مذاکراتی که با هیئتها و مقامات روسی داشتیم، آنها عنوان میکنند که بعد از جنگ روسیه نگاه ویژهای به سمت راهاندازی کریدور ایران وجود دارد و دولت روسیه بودجههای مناسبی را برای راهاندازی این کریدور در نظر گرفته است. یکی از دلایلش هم لایروبی قسمت جنوبی ولگا است تا کشتیهای چهار هزار تن و بالاتر در این رودخانه تردد کنند. در کنار آن دولت روسیه اقدام به تجهیز شناورهای دریای خزر کرده و به دنبال افزایش تعداد این شناورها است. در همین راستا تسهیلاتی را هم برای تجار روسی در نظر گرفته است تا کشتیهای جدید به دریای خزر بیاورند. گفته میشود که ظرف یک سال و نیم آینده میزان قابل توجهی کشتی جدید در خزر حضور خواهد یافت.
او در پاسخ به این پرسش که آیا روسیه برای تکمیل کریدور شمال-جنوب تسهیلاتی در اختیار ایران نیز قرار میدهد یا نه، اطلاعاتی در دسترس ندارد اما از تجار روسی شنیده است که در حال سرمایهگذاری برای افزایش خطوط دریایی در دریای خزر هستند تا شناورهای بیشتری به این مسیر بیاورند.
زرگران بیان میکند: ایران یک بازار مصرف 15 میلیون تنی غلات را در خود دارد. سالانه حدود دو و نیم میلیون تن نهاده مورد نیاز کشور از مسیر دریای خزر و شمال کشور تأمین میشود. روسیه هم بیش از 100 میلیون تن صادرات در این حوزه داشته است. بنابراین ما میتوانیم خریدار و فروشنده مناسبی برای هم باشیم. ولی زیرساختهای حملونقلی تاکنون این اجازه را نداده است.
او دو مشکل عمده را پیش روی دو کشور برای توسعه روابط تجاری اعلام میکند. به گفته رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران، به دلیل نبود زیرساختهای مناسب در فصلهایی مثل زمستان که سطح آب دریای خزر پایین میآید، حجم قابل جابهجایی توسط کشتیها خیلی اٌفت میکند و کمبود زیرساخت در طرف روس قابل توجه است.
او ادامه میدهد: بنادر ایران آبخور مناسبی دارند و میتوانند کشتی پنج تا 6 هزار تنی را پهلو بدهند اما در آستاراخان این اتفاق نمیافتد. در بندر ماخاچ کالا در فصل سرد که باد میآید، کشتیها گیر میکنند و عملیات ترانزیت کالا متوقف میشود؛ بنابراین باید زیرساخت بنادر از طرف روسیه افزایش یابد و در مورد شناور، زیرساخت باید از طرف دو کشور بهبود یابد. دریای خزر پتانسیل این را دارد که به راحتی تا سه برابر حجم فعلی که غلات در آن جابهجا میشود، انتقال این کالا را انجام دهد.
زرگران اضافه میکند: هم روسیه بازار مناسبی برای صادرکنندگان ایرانی است و هم ایران بازار مناسبی برای روسیه به شمار میرود. هر دو کشور، بخش عمدهای از کالاها را از طریق منابع ثالث تهیه میکنند.
او دومین مشکل در تجارت میان دو کشور را عدم زیرساخت مناسب و تراکنش بانکی دانسته و میگوید: ایجاد خطوط مالی دوجانبه میتواند به توسعه روابط کمک کند. ما دو کشوری هستیم که هر دو تحریم بوده و با شبکه بانکی بین دو کشور، میتوانیم داد و ستد خود را با عزم مشترک راحتتر انجام دهیم. در حال حاضر پول ما تبدیل به دلار و بعد درهم و روبل میشود تا به روسیه برود؛ بنابراین ایجاد شبکه بانکی بین دو کشور میتواند در بالا بردن حجم صادرات و واردات اثرگذار باشد.
نمایشگاه، یکی از دهها اقدام مؤثر در توسعه تجارتبیست و هفتمین نمایشگاه بینالمللی حملونقل و خدمات لجستیکی، تجهیزات و تکنولوژیهای انبارداری با عنوان «ترانس راشا» که فروردین ماه سال جاری در شهر مسکو پایتخت روسیه با حضور روسیه، چین، ایران، بلاروس، قزاقستان، هند و امارات متحده عربی برگزار شد و بالغ بر 400 شرکت از این کشورها، در محل نمایشگاه حضور یافتند، شاید نشاندهنده عزم روسیه برای تغییر مسیر صادراتی کالاهای خود باشد.
جلیل جلالیفر فعال اقتصادی و عضو سابق اتاق ایران و روسیه درباره این نمایشگاه در گفتوگو با «پیام دریا» بیان میکند: نمایشگاه لجستیکی که در روسیه برگزار شد، یک اقدام از دهها اقدامی است که در عصر ارتباطات میتواند در روابط کشورها اثر بگذارد. آن نمایشگاه در حد آشنا شدن کشورها با پتانسیلهای طرف مقابل مؤثر بود؛ اما باید ابزار کار را داشته باشیم.
این فعال اقتصادی درباره اقدامات انجام شده برای تسهیل تجارت ایران و روسیه میگوید: کشتیرانی خزر و اداره کشتیرانی بندرانزلی توانستهاند 57 درصد راندمان تخلیه و بارگیری خود را نسبت به گذشته افزایش دهند.
او اضافه میکند: اگر دولت به کشتیرانی خزر بودجه بدهد و به این مجموعه توجه کند، به طور قطع راندمان و کارایی بهتر میشود و این مسئله بر حجم تجارت دو کشور تأثیرگذار خواهد بود. بهبود مدیریت از جمله اقداماتی است که در شمال کشور انجام شده و اداره بندر انزلی و کشتیرانی خزر این کار را صورت دادهاند. در واقع برای توسعه تجارت با روسیه، همه چیز به داشتن منابع مالی ختم نمیشود و بهبود مدیریت نیز میتواند در دستیابی به سیاستها به ما کمک کند.
جلالیفر درباره الزامات توسعه روابط تجاری بین ایران و روسیه یادآور میشود: موفقیت دو شرکت همکار در حوزه لجستیک و ترانزیت بستگی به وجود زیرساختها دارد. دولتها باید وظیفه خود را انجام دهند تا یک شرکت حملکننده یا لجستیکی بتواند با مشتری طرف شود و کالا را با قیمت مناسب جابهجا کند؛ این در حالی است که وقتی من کالایی را از ناواشیوا بار میزنم و به بندرعباس میآورم، بعد به انزلی منتقل میکنم تا در آستاراخان مسکو به طرف مقابل تحویل دهم باید به دو سؤال بهطور دقیق پاسخ بدهم.
او اضافه میکند: مشتری میخواهد بداند که حمل بار با چه قیمتی و در چه مدت زمانی انجام میشود. این عضو سابق اتاق ایران و روسیه میگوید: باید زمان زیادی را برای ترخیص کانتینر صرف کنیم. گاهی این روند بیش از دو هفته طول میکشد تا کارشناس در روال عادی کار گمرک، محموله را بررسی و ترخیص کند. در حالی که اگر میخواهیم کریدور شمال-جنوب فعال شود، ترخیص کالا از گمرک نباید بیش از یک روز زمان ببرد.
او هزینههای بالای حمل در ایران را مانع دیگری پیش راه توسعه تجاری ایران با روسیه اعلام کرده و ادامه میدهد: در داخل کشور به لحاظ اینکه در بخش حملونقل جادهای همه کامیونها متعلق به بخش خصوصی هستند و مدیریت هزینه در کشور وجود ندارد، هزینههای حمل بالاست و کامیونداران کرایههای خود را بالا میبرند. جلالیفر میگوید: افزایش هزینه حمل با کامیون موجب شده مسیر ترانزیتی ایران غیر رقابتی شود. در چنین شرایطی دولت باید کمک کند. یعنی راه آهن باید قیمتها را متعادل کند. مدیر راهآهن برای حملونقل ریلی صحبت از ترانش میکند و کرایه حمل با قطار گاهی از کامیون هم بالاتر میافتد.
به گفته او، از راه آهن به خوبی استفاده نمیشود و در نتیجه کالای ترانزیتی با قیمت معقول حمل نمیشود. این در حالی است که ترانزیت باعث جذب سرمایهگذاری خارجی میشود و با جریان یافتن عبور کالا از ایران، نظر شرکتهای خارجی و صاحبان کالا به مسیر ترانزیتی ایران جلب میشود. حتی ممکن است برخی تجار تصمیم بگیرند کالایی را از ایران ری اکسپورت (صادرات مجدد) کنند یا در ایران سرمایهگذاری کرده و کالای خود را با انتقال مواد اولیه در داخل ایران تولید کنند و سپس به دیگر نقاط جهان بفرستند. اینها اتفاقات خوبی است که میتواند با ترانزیت رخ دهد.
این فعال اقتصادی بیان میکند: بنادر ما وضعیت مطلوبی برای پهلوگیری کشتیهای سنگین ندارند. دولت باید برای توسعه تجهیزات کمک کند.
نیاز به تثبیت اقتصادی برای توسعه تجارتجلالیفر با اشاره به وجود اصل تثبیت اقتصادی در علم اقتصاد، میگوید: برای ایجاد تثبیت اقتصادی دولت باید یکسری اقداماتی را انجام دهد که اقتصاد ایران را پایدار و محکم نگه دارد و به آن استحکام ببخشد. در این مسئله هم ضعف داریم و این روند بر تجارت تأثیرگذار است. در خصوص سیاستهای پولی و مالی کشور هم نیاز به اصلاحاتی داریم. بانک مرکزی سه وظیفه سیاستگذاری پولی، تعیین نرخ و سیاستگذاری مالی را به عهده دارد که به صورت مشترک با سازمان برنامه و بودجه این حوزه را سامان میدهد. برای وضعیت تخصیص مناسب منابع ضرورت دارد به زیرساختهای لجستیک توجه بیشتری شود.
او ادامه میدهد: در پروژه راه آهن رشت – آستارا، این خط باید ظرف یکسال تا یکسال و نیم اعتبار تمام میشد. با این حال براساس زمانبندی مقرر پروژه به اتمام نرسیده است و به نظر میرسد دست کم در سال جاری نیز به اتمام برسد.
عضو سابق اتاق ایران و روسیه یادآور میشود: قانون تعدیل در کشور سبب شده است که زمان اجرای پروژههای عمرانی طولانی شود و هزینه اجرای آنها هم افزایش یابد. به این ترتیب منابع کشور هدر میرود. اگر دولت این پولها را مدیریت کند، میتواند از این منابع در پروژههای اساسی و برای تأمین نیازهای کشور بهره ببرد. منابع پولی ما در تعدیل پروژههای عمرانی هدر میرود در حالی که در همه جای دنیا وقتی پروژه پول داشته باشد، آغاز میشود و در زمان مقرر هم به اتمام میرسد.
به اعتقاد جلالیفر از نظر علم اقتصاد و تجارت اگر میخواهید به کشوری ورود کنید، چهار شرط سیاسی، جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی باید برای ورود به این کشور وجود داشته باشد. ایران از نظر سیاسی در بهترین شرایط با روسیه بعد از جنگ با اوکراین قرار دارد. حتی شرایط فعلی از بعد از بحران کریمه هم بهتر است. بعد از اینکه هواپیمای سوخوی روسیه توسط ترکیه منهدم شد، رئیس جمهور روسیه دستور داده بود که همه به سمت ایران بیایند اما این اتفاق رخ نداد و ما به دلایل مختلف که یکی از آن زیرساخت لجستیک است، نتوانستیم تأمینکننده خوبی برای روسیه باشیم.
او اضافه میکند: بعد از این قضایا ایران اکنون در کنار روسیه قرار گرفته است.
این عضو سابق اتاق ایران و روسیه یادآور میشود: شرایط اجتماعی برای تجارت ایران و روسیه بسیار مطلوب است. شرایط اجتماعی به ذائقه و سلیقه مردم باز میگردد. تأمین کالا، حضور و انتخاب بازار و نیز مطالعه و توسعه آن، روشهای علمی دارد که باید روی آن کار کرد تا انسجام ملی روی آن بهوجود آید.
او یادآور میشود: در حال حاضر مسیر ایران برای حمل کالاهای روسیه کوتاهتر است اما با وجود کم بودن بٌعد مسافت، مدت زمان عبور کالا از ایران با توجه به معطلیها در گمرک 35 روز است. در حالی که در مسیر ترکیه که طولانیتر است، زمان رسیدن کالا به مقصد 25 روزه است و هزینهها کمتر است.
بهبود تجارت روغن با روسیهاگرچه آمارها نشان میدهد شرایط تجارت با روسیه بهتر شده است اما علی شریعتی عضو اتاق بازرگانی در گفتوگو با پیام دریا بر این باور است که آنچه بعد از جنگ روسیه به ایران منتقل شد، اثرات تورمی و منفی ناشی از این جنگ بود و تحولات منطقه، اثر مثبتی روی تجارت دو کشور نداشته است.
او میگوید: جنگ اوکراین یک نوسان شدیدی در بحث روغن و نهاده در دنیا ایجاد کرد. این جنگ باعث ایجاد تورمی در ترکیه، ایران، عراق و سعودی شد زیرا این کشورها بزرگترین واردکنندگان گندم از روسیه هستند. مشکلی که روسیه با دنیا پیدا کرد سبب شد یکسری برندها از روسیه رفتند اما ما نتوانستیم در بازارهای این کشور حضور فعال داشته باشیم.
او اضافه میکند: دنیا با روسیه وارد جنگ تجاری شد، ولی ما نتوانستیم به سرعت در بازار روسیه جایگزین شویم. هیجان بازار ما را گرفت و نتوانستیم از فرصت استفاده کنیم.
این عضو اتاق بازرگانی میگوید: در بحثهای پولی اتفاقات دو جانبهای افتاده است اما با توجه به تحریم بودن هر دو کشور، میتوان از مدلهای جایگزین استفاده کرد.
او ایجاد خطوط کشتیرانی مناسب برای توسعه روابط تجاری دو کشور را ضروری میداند و بر این باور است که روسیه بازار پایدار و خوبی از نظر صادراتی نیست بلکه یک منبع وارداتی برای محصولاتی مثل گندم و روغن آفتابگردان برای کشور به شمار میرود.