سهم غلات از کیک حمل بار در کریدور شمال - جنوب

بـه نحوی کـه ایـن اقتصـاد علاوه بر حضـور چشـمگیر در بخـش تولیـد و خدمـــات مـــالی، در بخـش هیدروکربنی، کشـاورزی و خدمات نیز فعالیت‍های گسترده‍ای دارد .از سـوی دیگـر، قرار گرفتن در مسـیر کریدور شـمال- جنـوب و در نتیجه ارتباط ترانزیتی بین روسـیه، اروپای شـرقی، مرکزی و شـمالی، خاورمیانه و قفقاز و واقع شـدن در میان منطقه آسـیای جنوبی، خاوردور، اقیانوسـیه و کشـورهای خلیج‍فارس نیز، موقعیت ویژه‍ای را برای این کشـور رقم زده اسـت. به خصوص به دلیل کوتاه‍تر شـدن مسـیر در کریدور شمال-جنوب و وجـود امکانـات و زیرسـاخت‍ها در بخش‍های مختلف حمل‍ونقل، مسـیر ترانزیتـی ایـران دارای جاذبه‍هـای فـراوان بـرای حمل‍ونقـل بـار اسـت. همچنیـن قـرار گرفتـن در مرکـز جغرافیـای کشـورهای عضـو سـازمان همکاری و توسـعه اقتصادی)اکو( ایران را به عنوان کشـوری مهم در حوزه ترانزیـت اعـم از واردات و صـادرات و انعقـاد قراردادهـا و تفاهم‍نامه‍هـای مختلف بسـیار سـرآمد کرده اسـت. در ایـن میـان ایرانی‍هـا از بزرگ‍تریـن مصرف‍کننـدگان نـان در جهـان به شـمار می‍رونـد و سـرانه مصـرف گنـدم آنهـا 141 کیلوگرم اسـت؛ ضمن اینکـه سـهم مصـرف غلات برای هـر خانواده، بـه طور متوسـط 21 درصد مجمـوع هزینه‌هـای خانـوار اسـت. نکته حائز اهمیت آن اسـت که سـطح کاشـت غلات 8.6 میلیـون هکتـار اسـت؛ ضمن اینکه سـطح زیر کشـت گنـدم نیـز 6.8 میلیون هکتار اسـت کـه 3.6 میلیون هکتـار آن از طریق آبیـاری و مابقـی به شـیوه دیم کشـت می‌شـود. مـروری بـر شـیوه تأمیـن نیـاز ایران بـه کالای اساسـی نشـان می‌دهد که از سـال 2018 تـا 2022 میلادی، کالاهـا بـا نـرخ دولتـی و بـا احتسـاب معـادل ریالـی 4200 تومـان بـه ازای هـر یـک دلار تأمیـن می‌شـد که از نیمـه سـال 2022 میلادی، دولـت یارانـه ارز واردات روغن‌های گیاهـی، تجهیـزات پزشـکی، گنـدم، دانه‌هـای روغنـی، آرد سـویا و جـو را حذف و نـرخ جدیـد را بـه ازای هـر دلار، 27 هـزار تومـان (بر مبنای سـامانه نظام یکپارچـه مدیریـت ارزی ایـران)جایگزیـن کـرده کـه نـرخ جدیـد اعمال شـده، منجـر بـه افزایـش شـدید قیمت کالاهـا (در حـدود 7 تـا 10 برابر) بیش از گذشـته شـده اسـت. مـروری بـر پیش‌‍‌‌بینـی تولید غلات در سـال 2022 حکایـت از آن دارد که تولیـد نسـبت بـه سـال قبل به میـزان متوسـطی کاهـش یافتـه و اگرچه تولیـد غلات ایـران در سـال‌های اخیر نوسـان قابل‌توجهی داشـته اسـت، امـا در دوره سـال‌های 1971 تـا 2022 افزایشـی بـوده و بـه 23 میلیـون تـن در سـال 2020 میلادی رسـیده؛ بـه نحـوی که بـر اسـاس آمارهای رسـمی، ایـران در نیمـه اول سـال جـاری بیـش از 3.5 میلیـون تن گندم وارد کـرده و در ایـن مرحلـه هـر چنـد قیمت‌هـای داخلـی رقابتی‌تـر از قیمت‌هـای جهانـی اسـت، امـا بـا نزدیک شـدن به پایـان فصل برداشـت محصـول در ایـران، پیش‌بینـی می‌شـود بازار تـا چند ماه آینده به سـمت واردات سـوق پیـدا کنـد؛ بـه همیـن دلیـل سیاسـت دولت این اسـت که نقـش شـرکت بازرگانی دولتی ایران بـه عنوان یکی از شـرکت‌های دولتی زیرمجموعه وزارت جهاد کشـاورزی را در واردات گندم به حداقل رسـانده و بـه بخش خصوصـی اجـازه واردات گنـدم را بدهـد، در مجموع پیش‌بینی مـن از حجـم واردات گنـدم همانطـور کـه پیش‌تر اعلام کـرده‌ام بـه 7 میلیـون تـن خواهـد رسـید و کشـور روسـیه هـم، نقـش عمـده‌ای را در واردات گنـدم بـه ایـران بازی خواهـد کرد. همچنین تولید جو نیز از حدود 3.7 میلیون تن در سال آبی 2016 -2017 از حـدود 3.7 میلیـون تـن بـه 2.5 میلیـون تـن در سـال 2021 -2022 کاهـش یافـت؛ ایـن در حالـی اسـت کـه جـو نیـز 15درصـد از کل تولید غلات را تشـکیل می‌دهـد و ایـــران در نیمـه اول سـال جـــاری، تنهـا 440 هـزار تـن جـو وارد کـرده کـه 80 درصد کمتر از مدت مشـابه سـال قبل است.

بـا توجـه بـه اینکـه واردات نسـبت به سـال گذشـته بسـیار کمتر اسـت و در حـال نزدیـک شـدن به فصل سـرما هسـتیم، ایران باید حداقل شـکاف 2میلیونـی تقاضـا را پوشـش دهـد؛ در حالی‌کـه تاکنون بیشـتر جو مورد نیـاز از خـزر تأمیـن می‌شـده اسـت؛ امـا با توجه به مشـکلات لجسـتیکی در خـزر، ایـران بـرای واردات بـه خلیج‌فارس روی خواهـد آورد.

درعین‌حـال، بـا توجـه بـه سیاسـت کاهـش ارزی دولـت، واردات ذرت کاهـش خواهـد یافـت و در نتیجـه، مصـرف نیـز بیـن 25 تـا 30 درصـد کاهشـی خواهـد بـود؛ به نحوی‌کـه ذرت دیگر برای برخـی از صنایع مانند تولیدکننـدگان فروکتـوز، جذابیـت گذشـته را نخواهد داشـت.

مـروری بـر بـازار دانه‌هـای روغنـی در ایـران نیـز حکایـت از آن دارد کـه درحال‌حاضـر، کشـور دارای 25 کارخانـه اسـتخراج روغـن بـا ظرفیـت اسـمی 5.4 میلیـون تـن و 85 پالایشـگاه روغن خوراکی با ظرفیت اسـمی5.8 میلیون تن و مصرف سـرانه 18 کیلوگرمی اسـت، این در حالی اسـت کـه 95 درصـد روغن‌هـای گیاهـی مصرفی در ایـران، از سـویا، آفتابگردان و نخـل اسـتخراج می‌گـردد و ایـران بیـش از 1.2 میلیـون تـن روغن خام وارد می‌کنـد کـه معـادل 80 درصـد نیاز خود اسـت.

واردات سـویا نیـز بـا 2.2 میلیـون تـن، 90 درصـد از کل واردات دانه‌های روغنی را به خود اختصاص می‌دهد، این در حـــالی است که واردات سویا بـه ایران بیشـترین سـهم را در بین دانه‌هـای روغنـی دارد؛ چراکه در کنار روغن سـویا، کنجاله سـویا نیـز به عنوان خـوراک اصلـی دام اهمیت دارد.

در نهایـت بـرای تکمیـل ایـن تحلیـل بایـد بـه ایـن نکتـه هـم اشـاره کـــرد که پـــایش خشکســـالی‌ها در ایـــران بــر اساس شـاخص‌های فائـــو نشـان مـی‌دهد که نقش‌هــای کشـــاورزی در سال جاری نسبت بـه سـال گذشـته کاهـش یافتـه اسـت؛ بـه ایـن معنــا کـه ایـران تنـش کمتری را در مناطق کاشت تجربه می‌کند. به‌هرحـــال، کشـت دیـم گنـدم در ایران وابسـتگی بـه بارش جـوی دارد و ســال‌هایی کـه بـه خودکفــایی رسـیده‌ایم، دقیقاً ســال‌هایی بـوده که بارش‌هــای خوبــی در کشـور به ثبت رسـیده و بنابراین کاهـش راندمان کشـت دیـم از آمـار تولیـد به‌طـور کامـل مرتبـط بـا شـرایط آب و هوایی اسـت؛ ایـن درحالـی اسـت کـه پیش‌بینی این اسـت کـه میزان متوسـط بـارش در سـال زراعـی جـاری از مهرمـاه سـال ۱۴۰۰ تـا مهرمـاه سـال ۱۴۰۱ نشـان می‌دهـد کـه به غیر از اسـتان هرمـزگان تمامی اسـتان‌های کشـور سـطح بارشـی کمتـر از میـزان متوسـط بـارش داشـته‌اند کـه این موضـوع بایـد در محاسـبات لحاظ گـردد.