طلیعۀ دورانی نو در بخش دریایی کشور؛
رونق اقتصادی با تکیه بر بخش دریایی میسر می‌شود
[ دکتر علی غیاثیان ]
فرصت‌های اقتصادی دریایی ایران علی‌رغم پتانسیل‌های استراتژیکی و منابع سرشار مواهب الهی طی یک قرن اخیر نادیده گرفته شده است. ظرفیت‌های بالقوه و بالفعلی که متأسفانه استفادۀ بهینه‌ای از آنها به عمل نیامده است.حال باید پرسید چرا چنین فرصت و ظرفیت‌های بی‌شمار و مغتنمی در راهبردهای کلان شأن و جایگاه درخور خود را نیافته است؟
علت را باید در مرکزگرایی دانست که از اوایل قرن پیش به عنوان راهبردی برای تأمین امنیت ملی اجرایی شد و برای مدت‌ها علی‌رغم منقضی شدن تهدیدهای زمان تدوین و اجرا، به صورتی نانوشته در تمامی برنامه‌های راهبردی جا خوش کرد. طی سال‌های گذشته سیاست‌های کشور در حوزۀ دریــایی مقطعی بوده و متأسفانه سیــاست‌های کلانی در این خصوص نداشته‌ایم.
آسیب‌های این رویکرد تا آنجا پیش رفت که حتی برخی صنایع به اصطلاح آب‌بر که به صورت استاندارد می‌بایست در نزدیکی سواحل بنا شوند در بخش‌های کم‌آب کشور احداث شدند که تبعات و هزینه‌های پیدا و پنهان آن را امروز شاهد هستیم.
خوشبختانه این روند طی یک دهۀ اخیر معکوس شده است. مقام معظم رهبری با محور قرار دادن سواحل بکر مکران که دارای مزیت‌های اقتصادی و راهبردی بی‌بدیل است، مسئولان اجرایی را به احیاء توانمندی‌های دریایی کشور موظف فرمودند. تبلور بخشی از منویات ایشان در این رابطه را می‌توان در راه‌اندازی فاز نخست بندر شهید بهشتی چابهار به ظرفیت هشت میلیون تن مشاهده کرد. هر چند این بندر تا دستیابی به افق نهایی ترسیم شده و برای آن، راهی دراز در پیش دارد با این حال در همین گام نخست به بخشی از معادلات حمل‌و‌نقلی منطقه بدل شده و امید می‌رود با ادامۀ پروژه در فازهای جدید، این بندر در جایگاه اثرگذارترین بندر منطقۀ اقیانوس هند و حتی خلیج‌فارس قرار گیرد.
به نظر می‌رسد با دستور مستقیم مقام معظم رهبری، پس از مدت‌ها "توسعۀ دریامحور" از حد شعار خارج شده و در برنامه‌های دولتمردان برای توسعۀ کشور جایگاهی درخور می‌یابد. توجۀ ویژۀ ایشان به مقولۀ دریا چراغی را در دل دست‌اندرکاران حوزۀ دریا و دریانوردی روشن نموده است که عاقبت شایستگی‌های دریا برای در اختیار گرفتن سهمی قابل‌توجه در تولید ناخالص ملی دیده شده است.
بخش دریایی کشور طی 4 دهۀ اخیر به عنوان خط مقدم دفاع اقتصادی همواره در جهادی مستمر قرار داشته است و حیات صنعت و تأمین مایحتاج مردم را تحت شدیدترین فشارهای دشمن تضمین کرده است اما ضعف فرهنگ دریایی این خدمات بی‌بدیل را در پس پرده باقی گذاشته بود. اما اکنون فرصتی دست داده است که بخش دریایی کشور به عرصه و عیان وارد شود. همکاری‌های بین‌المللی در قالب پیمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای با بهره‌مندی و بهره‌گیری از بخش حمل‌و‌نقل دریایی توانمند شکل می‌گیرد و به ثمر می‌رسند. در عین حال راهبردهایی مانند "تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها" که می‌تواند در عمل و اجرا تحولی چشمگیر در توسعۀ اقتصادی کشور ایجاد کند با بهره‌برداری حداکثری از ثروت کم‌نظیر 5800 کیلومتر ساحل در شمال و جنوب است که به ثمر می‌نشیند. در همین فقرۀ اخیر مشکلات خشکسالی در خوزستان نیز توجه به دریا و حمل‌و‌نقل دریایی تا حد زیادی این ظرفیت را دارد که عرصه را برای غلبه بر معضلات این استان فراهم سازد. چه آنکه با استحصال آب از دریا می‌توان مهلتی برای احیاء عرصه‌های آبی این استان ایجاد کرد و با استفاده همزمان از تجارت و حمل‌و‌نقل دریایی مقارن ایجاد اشتغال به اقتصاد این بخش از کشور رونق بخشید.
بنابراین، دریا فرصت و ظرفیتی است که اکنون باید به عنوان راه تنفس مجدد اقتصاد کشور در رأس راهبردهای کلان توسعۀ اقتصادی قرار گیرد.
با عضویت دائم کشورمان در پیمان شانگهای فرصت تازه‌ای پیش روی اقتصاد کشور به‌ویژه در بخش حمل‌و‌نقل قرار گرفته است. پیمان شانگهای حدود 3 میلیارد نفر جمعیت کشورهای عضو را در گسترۀ 60 میلیون کیلومترمربعی در بر می‌گیرد که ایران می‌تواند با توجه به کریدورهای شمال-جنوب و شرق به غرب به عنوان نقطۀ کانونی ترانزیتی آن قرار گیرد. در این میان بنادر و کشتیرانی کشورمان در شمال و جنوب کشور نقشی حیاتی در جهت تغذیۀ این کریدورها ایفا خواهند کرد. این به معنای پتانسیلی چند میلیارد دلاری در بخش حمل‌و‌نقل کشور است که تکیۀ اصلی آن بر بخش دریایی خواهد بود.
طبق آمار سازمان بنادر و دریانوردی، هم‌اکنون 140 هزار گواهینامه دریانوردی در کشور صادر شده و در اختیار دریانوردان است. از اینکه چه تعداد از این گواهی‌نامه‌ها فعال هستند آمار دقیق در دسترس نیست اما این ارقام بیانگر این واقعیت است که ظرفیت بزرگ اشتغال‌زایی در بخش کشتیرانی کشور وجود دارد که در صورت آمادگی بسترها با استقبال مواجه خواهد شد. به عبارت بهتر اگر زمینۀ لازم فراهم شود بسیاری از جوانان ایرانی از حضور در مشاغل دریایی استقبال خواهند کرد و این بخش می‌تواند بار بزرگی از تقاضای اشتغال کشور را به دوش بکشد.
کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگ‌ترین ناوگان تجاری که قریب به 150 فروند شناور در اختیار دارد با جذب استخدام صدها دریانورد مجرب ایرانی مصداقی از توانمندی ایرانیان در حوزۀ دریانوردی بین‌المللی است که می‌بایست به آن توجۀ ویژه شود.
در پایان به طور قطعی می‌توان گفت ناوگان بزرگ کشتیرانی کشور و در رأس آن کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، توان اشتغال‌زایی و درآمدزایی بسیار بالایی دارد که حمایت از آن می‌تواند به شکوفایی هر‌چه بیشتر منجر شود.